امید به زندگی شاید در شرایط عادی و وقتی همه چیز رو به راه باشد چندان اهمیتی نداشته باشد اما هنگامی که بیماری، تنهایی، شکست و غمی در زندگیمان اتفاق می‌افتد، با چالش امید و ناامیدی روبه رو می‌شویم. اما چه چیز باعث می‌شود که در چنین شرایطی عده‌ای به صورت طبیعی با مشکلات مواجه شده و امید خود را حفظ کنند و عده‌ای دیگر غرق در ناامیدی شده و تا خودکشی پیش روند؟ راز آماده بودن در برابر مشکلات و ناامید نشدن را شاید در زمانی پیش از وقوع سختی‌ها باید جست. معرفت و شناخت زندگی و نهادینه کردن عوامل و زمینه‌های امیدواری در ناخودآگاه ما می‌تواند در زمان‌های سخت ما را از تله ناامیدی نجات دهد.کتاب امید در زندگی از منظر قرآن کریم اثر علی اکبر مومنی تلاش کرده است تا با ارائه شناختی از امید، به این پرسش‌ها پاسخ دهد که چگونه امیدوار باشیم، امیدهایمان را چگونه جهت دهیم و به چه چیزهایی امیدوار باشیم، موانع امید کدام‌اند، امید مطلوب و امید نامطلوب کدام است و امیدواری در زندگی انسان چه تأثیری دارد؟

امید در زندگی از نگاه قرآن

فصل اول کتاب شامل شناخت امید و تعریف آن و همچنین امید در قرآن است. امید در زندگی در بسیاری از آیات قرآن حضور دارد. هرچند که جنبه‌های امیدبخشی آیات را می‌توان به دسته‌های مختلفی مثل همگانی بودن آمرزش الهی، قابل بخشش بودن گناهان به جز شرک، غیر‌مشروط بودن آمرزش خدا، جایگزین‌شدن نیکی‌ها به جای بدی‌ها، کفاره گناهان‌بودن مشکلات و گرفتاری‌‌های دنیا، رضایت پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله با شفاعت مسلمانان وحمایت خدا از تقواپیشگان تقسیم کرد.

چگونه امیدوار باشیم؟ شناخت عوامل امید در زندگی

فصل دوم کتاب به شناخت عوامل امیدواری پرداخته است. خداشناسی و ایمان به خدا، باعث ایجاد امید در انسان می شود. چنانچه نویسنده در این باره می‌نویسد: «برای کسی که به خدا ایمان دارد، ناامیدی معنا ندارد؛ زیرا نیروی ایمان، آرامش و اطمینان را برای مؤمن به ارمغان می‌‌آورد.» شناخت صفات خداوند همچون عالم بودن، حکمت، مهربانی و قدرت خداوند و اعتقاد به آنها نیز نور امید را در دل خداباوران روشن نگه می‌دارد.

علاوه بر خداشناسی، شناخت دنیا و قوانین آن براساس آنچه که دین برای ما مشخص کرده است به ایجادرضایت و امید در زندگی کمک می‌کند. چنانچه امام سجاد (ع) معتقدند که در دنیا جایی وجود ندارد که خالی از درد و رنج باشد و می فرمایند: «کسی که به دنبال ثروت و اموال و وسعت در زندگی دنیا می‌‌رود، مقصودش آسایش است و آسایش در دنیا و برای اهل دنیا خلق نشده است؛ آسایش فقط در بهشت و برای اهل بهشت آفریده شده است و ناراحتی و زحمت در دنیا و برای اهل دنیا آفریده شده است.»

همچنین شناخت انسان از خود و توانایی های خود، شناخت مرگ و معادشناسی، موعودشناسی، امید به شفاعت، توبه و دعا در محضر خداوند از جمله دیگر عواملی هستند که انسان کمک می کنند تا همیشه راهی برای امیدواری داشته باشد.

چرا باید امیدوار باشیم؟

زندگی بدون امید معنایی ندارد. امید است که باعث می‌شود هر روز از خواب بیدار شویم و فعالیت کنیم. فصل سوم کتاب به مرور آثار امیدواری پرداخته است. امید در قدم اول باعث ایجاد انگیزه در انسان می‌شود. همچنین امید قوه محرک انسان در سوق دادن او به سمت کار و تلاش است. « انسان با امید به اینکه تلاش او سودمند است، فعالیت می‌‌کند و چنانچه امید نداشته باشد، دست به هیچ اقدامی نمی‌‌زند. هر شناگر ماهری، هرچند هم که بی‌باکانه بتواند با امواج خشمگین دریا بستیزد و خود را به پیش براند، اگر امید رسیدن به ساحل را از دست بدهد، غرق می‌‌شود. این امید است که او را به جلو می‌‌راند و به ساحل می‌‌رساند. بی‌تردید امید، به زندگی انسان، پویایی و حرکت و معنا می‌‌بخشد و آن‌‌گاه که نور امید در دل انسان غروب کند، زندگی بی‌‌معنا خواهد بود. زندگی بدون حرکت بی‌‌معناست و آدمی را تنبل به بار می‌‌آورد( ازمتن کتاب)».

هر میزان که انسان اهل تلاش و انگیزه باشد اما لحظات سختی نیز در زندگی هست که تنها به مدد صبر و استقامت می تواند موفق شود. امید اکسیری است که باعث می شود در شرایط سخت انسان بتواند در برابر مشکلات صبور و مقاوم باشد. همچنین امید در زندگی و پایداری در برابر مشکلات، آسان‌شدن سختی ها را نیز به همراه خواهد داشت. علاوه بر آنچه که گفته شد، از دیدگاه نویسنده کتاب، امید باعث ایجاد اصلاح و تربیت، سلامت روان و تکامل شخصیت و خودسازی در انسان می‌شود.

موانع امید در زندگی

در یک نگاه کلی ممکن است عواملی در زندگی باعث ایجاد ناامیدی شوند اما در بسیاری از موارد این خود انسان و باور های اوست که او را به ورطه ناامیدی می کشد. از دیدگاه نویسنده کتاب، بسیاری از نگرانی‌ها و تلخی‌های ما در زندگی چندان اهمیتی ندارند. همچنین بسیاری از غم‌های ما بخاطر آنچه در گذشته بوده یا در آینده ممکن است اتفاق بیفتند چیزی را تغییر نمی‌دهد. به همین دلیل نویسنده در فصل چهارم کتاب تلاش کرده است تا ما را با عوامل اصلی ناامیدی آشنا کند.

اولین عامل و مانع امید، گناه و گمراهی است که باعث می‌شود این احساس در انسان به وجود بیاید که دیگر راهی برای بازگشت و اصلاح ندارد. با این حال، انسان خداشناس می‌داند که در توبه همیشه برای او باز است؛ چنانچه خداوند در آیه 56 سوره حجر می‌فرمایند: « چه کسی جز گمراهان از رحمت پروردگارش ناامید می‌شود؟».

ترس از مرگ نیز یکی دیگر از موانع امید است؛ اما اگر انسان از زمان مرگ خود آگاهی داشت امیدی برای زندگی باقی میماند؟ برای دنیا دوستان مرگ ناگوار و تلخ است اما برای کسانی که دنیا را همچون گذرگاهی می‌بینند مرگ دروازه ایست برای ورود به زندگی جاودانه.

یکی دیگر از عوامل مهم ناامیدی، بیماری است که گاهی منجر به ناامیدی و افسردگی در انسان می‌شود. اعتقاد به خداوند و آگاهی از فواید معنوی بیماری می تواند به انسان بیمار کمک کند تا به سلامت از آن عبور کند. در نهایت شکست ها و مصیبت ها نیز از آخرین عواملی هستند که در این کتاب به عنوان موانع امید در زندگی از آنها نام برده شده است. نکته مهم در این فصل این است که دنیاشناسی به ما کمک می کند تا به بیماری، مصیبت ها و تلخی ها نگاه واقع بینانه داشته باشیم و آنها را بخشی از زندگی در دنیا بدانیم. همچنین با کسب مهارت‌‌های لازم، امید به زندگی را از دست ندهیم و با استفاده از راهکارهایی چون آگاهی و شناخت، اعتماد به خدا، رضا و تسلیم، صبر و نماز، سطح آگاهی خویش را ارتقا بخشیم و آستانه تحمل خود را بالا ببریم.

شاخص های امید مطلوب

امید مطلوب در دین دارای ویژگی‌هایی است که نویسنده در فصل پایانی کتاب به آن اشاره کرده است. امید مطلوب در روح انسان جریان دارد و با تلاش و کوشش و انجام عمل صالح همراه است. همچنین در نگاه دینی، امید همراه با خوف است به این معنا که انسان علاوه بر امید به احسان خداوند باید از عدالت او نیز خوف داشته باشد. امید و ترس مانند دو نیروی جاذبه و دافعه عمل می‌‌کنند و مؤمن با نیروی جاذبه امید، رحمت الهی را به دست می‌‌آورد و با نیروی دافعه ترس، عذاب الهی را از خود دفع می‌‌نماید.

درباره نویسنده

حجت‌الاسلام و المسلمین علی اکبر مومنی نویسنده و پژوهشگر در حوزه علوم اسلامی و انسانی است که  از دیگر آثار او می توان به «فرهنگ قرآن از نگاه قرآن پژوهان»، «بررسی تحلیلی مواجهه قرآن با یهود»، «دائرة العمارف نگاری با رویکرد به دائرة المعارف قرآن کریم» اشاره کرد.